ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ Μια ξεχασμένη παράδοση – Μπορεί να γίνει μέρος μιας λύσης;

[Ορφέας]

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ Μια ξεχασμένη παράδοση – Μπορεί να γίνει μέρος μιας λύσης;

Μια ξεχασμένη παράδοση – Μπορεί να γίνει μέρος μιας λύσης; Η ιδεολογική παρακαταθήκη του Ίων Δραγούμη προς εμάς. Τοπική Αυτοδιοίκιση ή Ελευθεριακός Κοινοτισμός του έθνους;

    Ενώ η άρχουσα τάξη έχει παραδώσει τη χώρα στη ξένη κυριαρχία και ενώ τα πάντα φαίνονται να καταρρέουν (που έτσι κι αλλιώς βέβαια θα έπρεπε να καταρρεύσουν), για να αναδυθεί ένας νέος φρικτός κόσμος,  αναρωτιέται κανείς  για τις εναλλακτικές λύσεις που μπορεί να υπάρχουν.
Λύσεις που πάνε πέρα από το βραχυπρόθεσμο “Πάρτε το μνημόνιο και φύγετε από εδώ”. Λύσεις που θα αποτελούν μια διαφορετική και βαθύτερη κοινωνική πρόταση. 

    Αν ανατρέξομε στην ελληνική ιστορία θα διαπιστώσουμε πως οι περίοδοι της ακμής και της υψηλής δημιουργικής δραστηριότητας των Ελλήνων υπήρξαν εκείνες που διαπνέονταν από το κοινοτικό πνεύμα και ήθος. Ο ελληνισμός της αρχαιότητας, μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, θα συγκροτείται από πόλεις-κράτη, –πάνω από εφτακόσια–, ενώ στην πρόσφατη ιστορία μας, στη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας μέχρι το 1922, και πάλιν οι κοινότητες θα συντελέσουν αποφασιστικά στην επιβίωση και στην ακμή του νεώτερου ελληνισμού.

    Η συγκρότηση μεγαλυτέρων κρατικών οντοτήτων, είτε στους ελληνιστικούς χρόνους και στο Βυζάντιο –με την σταδιακή ελληνοποίηση της Ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας– είτε στο σύγχρονο ελληνικό έθνος κράτος, στα οριστικά ελλαδικά σύνορά του, μετά το 1922, ενώ αποτέλεσε συχνά μία αδήριτη ιστορική ανάγκη, στο βαθμό που αντιπαρατέθηκε στο κοινοτικό πνεύμα σημάδεψε μια απομείωση και συρρίκνωση του δημιουργικού πνεύματος του ελληνισμού. Μοιάζει ως εάν οι Έλληνες να μπορούν να δημιουργούν και να αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους πολύ πιο εύκολα και ευρύτερα μέσα από κοινοτικές δομές, ενώ αντίθετα νεκρώνονται στις συνθήκες των συγκεντρωτικών και γραφειοκρατικών κρατικών οντοτήτων.

    Το σημαντικότερο πρόσωπο της νεότερης Ιστορίας, που υποστήριξε ως διπλωμάτης και πολιτικός, και  προώθησε με τα λογοτεχνικά έργα του τον Κοινοτισμό του έθνους, υπήρξε ο  Ίων Δραγούμης.  Ανήκε στη γενιά που βίωσε τραυματικά τη στρατιωτική ήττα του 1897 και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Eλέγχου(κάτι σαν το ΔΝΤ του σήμερα). Διαμόρφωσε μια περιφρονητική εικόνα για το ελληνικό κράτος, σε αντίθεση με την πίστη του στις δυνατότητες του έθνους. Kομβικό σημείο για αυτόν ήταν η προστασία του υπόδουλου Ελληνισμού στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και βεβαίως η εξασφάλιση των προϋποθέσεων για περαιτέρω ανάπτυξή του. Συμμετείχε πρωταγωνιστικά στο Mακεδονικό Aγώνα ως βασικός οργανωτής των ελληνικών κοινοτήτων  και υποπρόξενος στο Μοναστήρι το 1902.

    Για το Δραγούμη, θεμέλιο της πολιτικής οργάνωσης, σύμφυτη με την πολιτική παράδοση και το χαρακτήρα των Ελλήνων, είναι η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Σημειώνει: «Ο ελληνισμός είναι μια οικογένεια από κοινότητες. Το έθνος μας ολάκερο πάλι με κοινότητες πρέπει να κυβερνηθεί, και μόνο με κοινότητες θα προκόψει.»

    Κατά τον Δραγούμη, το Ελληνικό  Έθνος είναι πολύ ευρύτερο χρονικώς, τοπικώς και πληθυσμιακώς του Κράτους. Το Κράτος μοναδικό σκοπό υπάρξεως έχει την υπηρεσία του Έθνους. Το  Έθνος (και κάθε έθνος της Γης) σκοπό έχει την δημιουργία και καλλιέργεια πολιτισμού (σε ειρηνική άμιλλα με τα άλλα έθνη).  Ακόμα αναφέρει ότι"Αν το κράτος είναι ενάντια στο έθνος, πρέπει αναγκαστικά ή να αλλάξει μορφή ή να χαθεί. Το κράτος που εμποδίζει την φυσιολογία του έθνους, είναι περιττό και βλαβερό."

    Μετά από μακρά πορεία εσωτερικού προβληματισμού θα καταλήξει, κατά τα χρόνια της εξορίας του και τελευταία της ζωής του (1917-20), στο συνδυασμό εθνικισμού, σοσιαλισμού και ανθρωπισμού. Γράφει χαρακτηριστικά ο ίδιος στο ημερολόγιό του (18-3-1919): «Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος.»

    Από τα γραπτά του προκύπτει ότι ο Δραγούμης υπήρξε πνεύμα ανήσυχο και πολύπλευρο, ανοικτό σε όλες τις ιδέες βασάνιζε τις πεποιθήσεις του, δεν ήταν δουλικά προσκολλημένος σε καμία ιδεολογία, όλες αντιθέτως τις αφομοίωνε δημιουργικά στην δική του προσωπικότητα και τις υπέτασσε μόνον στην ελληνική παράδοση. Χαρακτηριστικές είναι οι φράσεις του ιδίου από το ημερολόγιό του (6-4-1919): «Μια περίοδο της ζωής μου εθνικιστική (από τα 1902 ως τα 1914 απάνω κάτω). Έπειτα έβαλα μια pétition de principe στο νασιοναλισμό μολονότι ενεργούσα σύμφωνα του. Τώρα μπαίνω σε μια σοσιαλιστική και ανθρωπιστική περίοδο. Αρχίζω να λαβαίνω συνείδηση του αναρχισμού μου (1917-1919) και προχωρώ. Και σ' αυτό πρέπει να βάλω une pétition de principe. Στην πρώτη περίοδο επίδραση του Nietsche και Barrès. Στη δεύτερη Τολστόϊ, Rousseau, Κροπότκιν, Gide.

    Στην πρώτη περίοδο Μακεδονική ενέργεια. Στη δεύτερη Ρωσική επανάσταση και κοινωνική επανάσταση παντού. Στη Μακεδονική ενέργεια έλαβα μέρος, στην κοινωνική επανάσταση όχι ακόμα. Ο Barrès στον νασιοναλισμό που έπλασε δεν έκαμε άλλο παρά να δώσει συνείδηση σ' ένα αίσθημα βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη ψυχή, στον πατριωτισμό. Ο Κροπότκιν και Μπακούνιν δεν κάνουν άλλο παρά να δίνουν συνείδηση (τη συνείδηση που αυτοί οι ίδιοι έλαβαν) ενός άλλου βαθιού αισθήματος, της αλληλοβοήθειας μεταξύ στους ανθρώπους. Ούτε ο πρώτος ούτε ο δεύτερος εδημιούργησαν τίποτε, μόνο έλαβαν και έδωσαν συνείδηση. Ο πατριωτισμός και η αλληλοβοήθεια υπάρχουν πάντα, με στενότερα ή πλατύτερα όρια (χωριό, πολιτεία, κράτος, έθνος, κοινότητα, αδελφάτα, συνεταιρισμοί, συνασπισμοί) και σύμφωνά τους ενεργούσαν και ενεργούν οι άνθρωποι.

    Οι νασιοναλιστές και οι αναρχικοί και σοσιαλιστές μόνο τα εφώτισαν, έκαμαν φωτεινή και μονομερή προβολή ενός αισθήματος όπως και οι ατομικιστές φώτισαν το άλλο αίσθημα τον εγωισμό (με αρχή την αυτοσυντηρησία).» Συγκινείται και επιρεάζετε  λοιπόν ο Δραγούμης από τον αναρχισμό και τον σοσιαλισμό, όσον αφορά στον ανθρωπισμό που ως ιδανικό αυτός περιέχει.  Στο δε ημιτελές μυθιστόρημά «Τρεις φίλοι», ο Δραγούμης φθάνει στο να συμβιβάσει το εθνικό με το σοσιαλιστικό ιδανικό. Συγκινείται από τον εθνικισμό του Μπαρρές και τον εγωϊσμό και την ηρωϊκή ηθική του Νίτσε, δεν παύει όμως ποτέ να τον εντάσσει στο ανθρωπιστικό πλαίσιο και μάλιστα αυτό της ελληνικής λαϊκής κοινοτικής παράδοσης.

Η μεγάλη πολιτική σημασία της σκέψεως και των θέσεων του Δραγούμη είναι ότι εκφράζει ένα έλλογο, λειτουργικό και αγνό εθνικισμό σε σχέση με τον εθνικισμό όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Εκφράζει έναν ουμανιστικό εθνικισμό. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά:«Ακουμπώντας στο έθνος μου να γίνω πιο άνθρωπος. Δεν μπορεί κανείς να είναι άνθρωπος ξεχνώντας την καταγωγή του. Να θυμάται κανείς από πού βγήκε, που μεγάλωσε, ποιο έθνος τον ανέθρεψε. Μου αρέσει να βλέπει κανείς τους δεσμούς του. Αυτό θα πει ελευθερία». Ήθελε ένα εθνικισμό με σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο,  σε μία Ελλάδα αποτελούμενη από ομοσπονδίες αυτόνομων κοινοτήτων, αυτοοργανούμενων και αυτοδιοικούμενων μέσω αμεσοδημοκρατικών συνελεύσεων στη βάση των αρχών της αμοιβαιότητας, της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας.  Ένα συνδυασμό εθνισμού και κοινοτισμού λοιπόν, ο οποίος απορρέει από τον Ελληνικό πολιτισμό και υπερασπίζεται τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των Ελλήνων.

Υποστίριζε έναν εθνικισμό αμυντικού τύπου του έθνους του και όχι επεκτατισμού. Όπως γράφει στο παρακάτω απόσπασμα κείμενο από το λογοτεχνικό του έργο «Σαμοθράκη Στο Μετόχι-Νεκρικός διάλογος»:

    "—Ώστε καλό είναι νά πολεμούμε Τούρκους και Βουλγάρους;                                                               
     —(...) Εμείς ποτέ δέ θελήσαμε νά πνίξωμε άλλα έθνη. Αυτά όμως τά έθνη, που πολεμούν νά μάς καταπιούν, τά μαχόμαστε καί μ' όλο τό δίκιο μας.

    Τήν ώρα τούτη που σου μιλώ είμαστε, μεις οι Έλληνες, τυραννισμένοι, γιατί το έθνος μας βρίσκεται σε κίνδυνο.(...)" Επίσης θα επιθυμούσε στο ίδιο κείμενο μια παγκόσμια ειρήνη των εθνών:

    "— Ναί, συχνά μου ήρθε στό νου ή ιδέα του κοσμοπολιτισμού και κάμποσες φορές στοχάστηκα πως είναι περιττοί οι πόλεμοι και δεν ταιριάζει να σφάζονται άνθρωποι αναμεταξύ τους. Όλοι ένα δεν είμαστε; Έπειτα πόσα χρήματα χάνονται στους πολέμους και πόσες ζωές! Γιατί δε σβήνουμε τα σύνορα των εθνών;                                                                                                                   
    — Σά να ήταν γραμμένα με κιμωλία σε κανένα μαυροπίνακα ή με ραβδί στην άμμο! Αν ήτανε στο χέρι μας...                                                                                                                                                     
    — Και Βέβαια, στο χέρι μας είναι. Ας συμφωνήσουν τα έθνη μεταξύ τους να μην πολεμιούνται κι έτσι σιγά σιγά θα σβήσουν κι αυτά τά ίδια.                                                                                         
    — Μά νά, που δέν τό θέλουν. Όσα είναι κουρασμένα άπό τόν εαυτό τους άς κοιμηθούν· Μά πάντα μένουν άλλα ξυπνητά καί, όσο είναι ξυπνητά, ή ζωντανάδα τους δέν τ' αφήνει νά ησυχάσουν, παρά τά σπρώχνει αδιάκοπα στήν επικράτηση, στήν ηγεμονία του κόσμου. Καί γίνονται οί πόλεμοι. Τούς Γιάπωνες δέν τούς περίμενες νά ξεφυτρώσουν ζωντανοί στήν 'Ασία.
    — Καλά, άφησε τά έθνη καί πάρε τά άτομα, που αυτά κάνουν τά έθνη. Παραδέξου πως όλο καί πληθαίνουν οί άνθρωποι, που θέλουν τήν ησυχία τους και τήν καλοπέραση καί αδιαφορούν γιά τούς στρατούς καί τούς πολέμους, γιά τά έθνη, γιά τή δόξα, γιά τή νίκη. Και αυτοί είναι οι αδύνατοι και οι κουρασμένοι. Γυρεύουν τήν ευτυχία. Καί ευτυχία γι' αυτούς είναι ό ύπνος και ή ησυχία. Ενώ οι δυνατοί άλλην ευτυχία θέλουν, τούς κόπους, τούς κινδύνους, τή νίκη. "

    Κατακρίνει τον κοσμοπολιτισμό παραταύτα παρακάτω στον «Νεκρικός διάλογο»: 

    «Μόνο εμείς, όσοι νοιώθουμε την δική μας την πατρίδα, μπορούμε να νοιώσουμε και των άλλων τις πατρίδες. Πρώτα πρέπει να νοιώσω τον εαυτό μου καλά, έπειτα καλά το έθνος μου και έτσι φθάνω στην ανθρωπότητα. Όσοι λένε πως είναι κοσμοπολίτες και δεν περνούν από όλα αυτά τα στάδια δεν μπορούν να νοιώσουν την ανθρωπότητα».                                                 

     «Τόσο αγαπώ την Ελληνική ύπαρξη, που αν ήταν να γίνουμε όλοι οι άνθρωποι κοσμοπολίτες, θα έλεγα να μην ονομαζόμασταν Έλληνες. Δεν χρειάζεται η λέξη Έλληνες όταν όλοι οι άνθρωποι της γης γίνουν κοσμοπολίτες μίας απέραντης δημοκρατίας».
Ακόμα γράφει αλλού για την σύνδεση του έθνους με τον πολιτισμό:                                     

     «Ποιος είναι ο τελικός των εθνών, πες τον προορισμό, πες τον αποστολή; Ο πολιτισμός! Να ένα έργο άξιο για τα έθνη, έργο αληθινά ανθρώπινο. Να η δικαιολογία των εθνών. Να πως τα έθνη είναι χρήσιμα στην ανθρωπότητα και να που έσφαλε ο Μαρξ πολεμώντας τα έθνη. Πολιτισμούς γεννούν τα έθνη και αυτά μονάχα. Δεν φθάνει όμως να είναι ένα έθνος πολιτισμένο, πρέπει να είναι πολιτισμένο και από δικό του πολιτισμό. Σε αυτό λοιπόν χρησιμεύουν τα έθνη. Οι πολιτισμοί γεννιούνται ο καθένας σε κάποια πατρίδα, σε κάποια εποχή και σε κάποιο έθνος. Έξω από αυτά δεν μπορεί να σταθεί πολιτισμός».

    Συνοπτικά λοιπόν ο Δραγούμης επιθυμούσε την ειρήνη μεταξύ των εθνών, όχι όμως την ισοπέδωση της διαφορετικότητας αυτών σε μετατροπή των ανθρώπων σε  απλούς κοσμοπολίτες. Με τα συμφραζόμενα του δείχνει ότι θα ήθελε τα έθνη να είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους ώστε να γεννάνε πολιτισμό και να προσφέρουν μέσα από την πανέμορφη  ιδιαιτερότητα του κάθε έθνους στην αρμονία της φύσης, ενώ παράλληλα θα βρίσκονται σε ειρηνική άμιλλα μεταξύ τους  και  σε ομοσπονδίες κοινοτήτων προσηλωμένες  σε αμεσοδημοκρατικές δομές οργάνωσης.   

    Ήταν εναντία στην ύπαρξη κράτους όπως προαναφέρθηκε παραπάνω, γιατί  θεωρούσε  ότι «Το κράτος που εμποδίζει την φυσιολογία του έθνους, είναι περιττό και βλαβερό.»  Και ενάντια στον κοινοβουλευτισμό  «Το Σύνταγμα θέλησε να δώσει στο έθνος αντιπροσώπους και είπε να υπάρχουν βουλευτές. Επρόκειτο αυτοί οι βουλευτές να αντιπροσωπεύσουν το έθνος. Αλλά η πραγματικότητα τα χάλασε και οι βουλευτές δεν είχαν κανένα συμφέρον να καταγίνουν με το έθνος. Τέτοιοι μια φορά δεν είναι. Για όνομα του Θεού, βρείτε άλλους να αντιπροσωπεύσουν το έθνος».                                                                                                                         

    Ο Κοινοτισμός στα πλαίσια του έθνους με λειτουργίες στις αρχές της άμεσης δημοκρατίας,  είναι λοιπόν η συνταγή για την προκοπή και ομαλή πρόοδο  του ελληνικού μας έθνους. Και κάθε έθνους της Γης ακόμα θα ήταν καλύτερα να ακολουθήσει αυτές τις δομές, ώστε να πάψει πια αυτή η ανούσια σύγκρουση που μόνο κακό φέρνει εις αυτά. Έτσι ώστε να δημιουργηθεί  μια καθολική ειρήνη που θα προσφέρει άνθηση των πολιτισμών των εθνών της ανθρωπότητας. 

    Αυτά αποτελούν την μεγάλη ιδεολογική παρακαταθήκη του Δραγούμη προς εμάς.
    BLOG ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
    http://enwtheite.blogspot.com/2012/02/blog-post_3130.html