ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ....
Ο άλλοτε διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ευάγγελος Φωτιάδης είχε πει σε μία διάλεξη του: «Αν από την Αθήνα Αφαιρέσουμε τα έργα των Ηπειρωτών Ευεργετών, δεν ξεύρω τι ακριβώς θα απομείνει…». Αλήθεια, μπορεί να φανταστεί κανείς πως θα ήταν η ελληνική πρωτεύουσα χωρίς το Ζάππειο και την Ακαδημία, το Καλλιμάρμαρο και τη Σχολή Ευελπίδων, το Αστεροσκοπείο και το Μέγαρο Μελά, την Εθνική Τράπεζα και το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Αρσάκειο και τόσα άλλα; Μπορεί κανείς να διανοηθεί την εικόνα και την κοινωνική και πολιτισμική υποδομή των Αθηνών, χωρίς τις ευεργεσίες του Σίνα, των Ριζάρη, του Δομπόλη, του Γεωργίου Σταύρου, του Αβέρωφ, του Τοσίτσα, του Στουρνάρη, του Μελά, του Αρσάκη, των Ζάππα, του Χατζηκώστα, του Γενναδίου, του Μπάγκα; Και όμως δεν είναι πολλοί εκείνοι οι οποίοι γνωρίζουν ποιοι έκαναν αυτά τα μέγαρα, πότε τα έκαναν, αλλά και γιατί τα έκαναν. Αυτό το κενό επιδιώκω να καλύψω με το παρόν λεύκωμα παρουσιάζοντας του Ηπειρωτες Εθνικούς Ευεργέτες και τα μεγάλα έργα ευποιίας που κατέλιπαν. Συγχρόνως το παρόν πόνημα αποδίδει και τον οφειλόμενο φόρο τιμής του συγγραφέα στους μεγάλους αυτούς Έλληνες, που είναι οπωσδήποτε “Άξιοι της Εθνικής Ευγνωμοσύνης”.
……………………………………………………………………………………….
Ο όρος “ Εθνικός Ευεργέτης” είναι τίτλος που απονεμήθηκε με επίσημο και θεσμοθετημένο τρόπο από την Ελληνική Πολιτεία. Υπάρχουν φυσικά και άλλοι, που τυπικά δεν ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία, όμως η ουσιαστική και πραγματική προσφορά τους θα μπορούσε να τους κατατάξει σαν τέτοιους. Αυτόν τον τόσο τιμητικό τίτλο κατέχουν σήμερα μόνο τριάντα πρόσωπα. Από αυτά οι δέκα πέντε είναι Ηπειρώτες(!), οι Αβέρωφ, Αρσάκης, Δομπόλης, Ζάππες, Ζωγράφος, Ζωσιμάδες, Καπλάνης, Μελάς, Μπάγκας, Ριζάρηδες, Σίνες, Σταύρου, Στουρνάρης, Τοσίτσας και Χατζηκώστας. Πρόκειται για απίστευτη περίπτωση. Κανένα άλλο μέρος στην Ελλάδα – και ίσως στον κόσμο ολόκληρο – δεν γέννησε ένα τέτοιο αριθμό λαμπρών ευεργετών. Εθνικοί Ευεργέτες καταγόμενοι από άλλες περιοχές είναι: ο Ιωάννης Βαρβάκης από τα Ψαρά, ο Γρηγόρης Μαρασλής από την Οδησσό, ο Ανδρέας Συγγρός από την Κωνσταντινούπολη, ο Εμμανουήλ Μπενάκης από τη Σύρο, ο Ιωάννης Παπάφης από τη Θεσσαλονίκη, ο Παναγής Χαροκόπος από τα Δωδεκάνησα, οι Στέργιος Δούμπας και Κωνσταντίνος Μπέλλιος από τη Μακεδονία, ο Παναγής Βαλλιάνος από την Κεφαλλονιά και ο Δημήτριος Βερναρδάκης από την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.
Εκτός από τους “τιτλούχους” Ηπειρώτες Εθνικούς Ευεργέτες έκρινα σκόπιμο να συμπεριλάβω στο παρόν λεύκωμα και τρεις ακόμη, οι οποίοι δεν είναι χαρακτηρισμένοι μεν ως “εθνικοί”, θα μπορούσαν όμως κάλλιστα να είναι, αφού οι ευεργεσίες τους δεν υστερούν σε τίποτε από εκείνες των εθνικών. Πρόκειται για τον Σίμωνα και Λάμπρο Μαρούτση από τα Γιάννενα, τους μεγαλέμπορους της Βενετίας που ίδρυσαν τον 18 αιώνα την περίφημη Μαρουτσαία Σχολή Ιωαννίνων, τον Ιωάννη Γεννάδιο από τα Δολιανά, διο του Δασκάλου του Γένους και εθνικού αγωνιστή Γεωργίου Γεννάδιου, ο οποίος ίδρυσε τη “Γεννάδιο Βιβλιοθήκη” και τον βαρώνο Μιχαήλ Τοσίτσα, που γεννήθηκε στο Παρίσι, δεν ήξερε λέξη ελληνικά, ουδέποτε ήρθε στην Ελλάδα και όμως διέθεσε για τον τόπο καταγωγής του, το Μέτσοβο, την αμύθητη περιουσία του.
Από τους δεκαπέντε Ηπειρώτες Εθνικούς Ευεργέτες ο πέντε κατάγονταν από τη Βόρειο Ήπειρο, ο Αρσάκης από τη Χοτάχοβα, οι Ζάππες από το Λάμποβο, ο Ζωγράφος από το Κεστοράτι, ο Μπάγκας από την Κορυτσά και οι Σίνες από τη Μοσχόποληλη. Τέσσερις ήταν αυτόχθονες Γιαννιώτες, οι αδελφοί Ζωσιμάδες, ο Γεώργιος Σταύρου, ο Βασίλειος Μελάς και ο Γεώργιος Χατζηκώστας. Τρεις προέρχονταν από χωριά γύρω από τα Γιάννενα, ο Δομπόλης από το Δεσποτικό, ο Καπλάνης από το Γραμμένο και οι Ριζάρηδες από το Μονοδέντρι. Οι υπόλοιποι τρεις ο Αβέρωφ, ο Στουρνάρης και ο Τοσίτσας ήταν Μετσοβίτες. Οι βλάχοι πλειοψηφούν, αφού εκτός από τους Μετσοβίτες, βλάχοι ήταν και οι πέντε Βορειοηπειρώτες και ο Γεώργιος Σταύρου, δηλαδή σύνολο εννιά στους δεκαπέντε!
Άλλοι απ’ αυτούς ήταν γόνοι πλουσίων οικογενειών όπως οι Σίνες, ο Γεώργιος Σταύρου, οι αδελφοί Ζωσιμάδες και ο Γεώργιος Χατζηκώστας, ενώ άλλοι προέρχονταν από εντελώς άπορες οικογένειες, με ακραία περίπτωση αυτή Του Ζώη Καπλάνη.
