Κριτική Επισκόπηση του Ελληνικού Εκπαιδευτικού Συστήματος από τον ΟΟΣΑ....

[Ορφέας]

Κριτική Επισκόπηση
του Ελληνικού Εκπαιδευτικού Συστήματος
από τον ΟΟΣΑ

Προκαταρκτικά Συμπεράσματα των Εμπειρογνωμόνων

1. Το Υπουργείο και η Ομάδα Εργασίας του έχουν εκπονήσει ένα σαφές, καλά τεκμηριωμένο και αυτοκριτικού χαρακτήρα κείμενο επισκόπησης της εκπαίδευσης (αυτοαξιολόγησης) . Η δέουσα επιμέλεια για τη σύνταξή του θα αποδειχθεί, από μόνη της, ότι είναι ένα σημαντικό στοιχείο στην όλη πορεία της διαδικασίας μεταρρύθμισης. Αποτελεί ένδειξη της αποφασιστικότητας για την αντιμετώπιση και επίλυση δύσκολων ζητημάτων.
2. Με αυτό το προκαταρκτικό κείμενο συμπερασμάτων, θέτουμε προς συζήτηση θέματα που είναι ήδη γνωστά σε όσους ενδιαφέρονται για την παιδεία στην Ελλάδα. Κρίνουμε όμως αναγκαίο και λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία άλλων παρόμοιων χωρών να δώσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα των προβλημάτων και μερικές πιθανές λύσεις σαν αφορμή για περαιτέρω συζήτηση.

3. Πρώτα απ' όλα, λαμβάνουμε υπόψη μας τα προβλήματα που αγγίζουν το συνολικό σύστημα και συνεχίζουμε μετά εξετάζοντας συγκεκριμένα σημεία σχετικά με τα διάφορα στάδιά του. Σε όλες τις περιπτώσεις, γίνεται φανερό ότι τα γενικά προβλήματα επηρεάζουν τα συγκεκριμένα προβλήματα.

[Ορφέας]

Γενικές Παρατηρήσεις

4. Η αυτοαξιολόγηση δείχνει την τεράστια πρόοδο στις παροχές και στις μεταρρυθμίσεις στη δομή που έχουν πραγματοποιηθεί στο διάστημα που μεσολάβησε από την τελευταία κριτική επισκόπηση που δημοσιεύθηκε το 1980. Η Ελλάδα αξίζει μεγάλο έπαινο γι' αυτά. ΄Ομως, απομένουν να αντιμετωπισθούν αρκετά σημαντικά ζητήματα/προβλήματα. Η μεγάλη αφοσίωση στην εκπαίδευση, ως παράγοντα δύναμης και της ατομικής και της κοινωνικής ανάπτυξης, είναι απονευρωμένη και άγονη σε κάθε φάση της, από ένα εν πολλοίς ακατάλληλο ''σύστημα'', που ουσιαστικά προετοιμάζει το μαθητή και το φοιτητή να εργασθεί σε μια οικονομία μικρομεσαίων βιοτεχνιών ή σ' ένα διογκωμένο δημόσιο τομέα. Ενα σύστημα που είναι συνδεδεμένο μ' ένα νομικίστικο, συγκεντρωτικό και πολιτικοποιημένο πελατειακό σύστημα που ενδεχομένως "οδηγεί σε ασφυξία" ανθρώπους προικισμένους με ικανότητες και ανώτερα κίνητρα.

Συναντήσαμε ελάχιστους που επικροτούν αυτό το σύστημα.Υψηλά αποτελέσματα συχνά επιτυγχάνονται όχι λόγω του συστήματος, αλλά παρά την ύπαρξή του. Κατά τις επισκέψεις μας στα ιδρύματα συναντήσαμε άτομα που εξέφρασαν δυσαρέσκεια ακόμα και αγανάκτηση με τη διοίκηση και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Αυτά τα συναισθήματα θα μπορούσαν να μετατραπούν μέσω ενός συναινετικού προγράμματος για ριζική αλλαγή από τη τυραννία του παρελθόντος όσον αφορά νομικές, διοικητικές και δομικές εκπαιδευτικές ακαμψίες. Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει αρκετή πολιτική και επαγγελματική συναίνεση υπέρ της αλλαγής που θα ήταν σε θέση να παρέχει τη δυνατότητα μιας ρητής και προμελετημένης μεταρρύθμισης.

5. Πιστεύουμε ότι η Ελλάδα πρέπει αποτελεσματικά να προετοιμαστεί ως προς την εκμετάλλευση των τεράστιων ικανοτήτων του λαού της μέσω της βελτιώσεως του εκπαιδευτικού της συστήματος. Επιβάλλεται να απαντήσει στα εξής ερωτήματα: Πώς θα ήμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε και να προετοιμάσουμε τη νεολαία που θα οδηγήσει την Ελλάδα στο μελλοντικό της ρόλο σε μια ενωμένη Ευρώπη ; Με ποιον τρόπο το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι έχουμε τις δεξιότητες για την εξασφάλιση αφ'ενός ενός ανταγωνιστικού και ποιοτικού προϊόντος από την αγροτική ενασχόληση και την προώθησή του στην αγορά, αλλά και για την αντιμετώπιση των αναγκών μιας ταχέως αναπτυσσόμενης οικονομίας υπηρεσιών; Πώς μπορεί η ελληνική εκπαίδευση να διασφαλίσει ότι οι ΄Ελληνες έχουν πλήρη συνείδηση και αφοσίωση στην πολιτιστική τους κληρονομιά ώστε να την προστατεύσουν και να αποφευχθεί η αλλοίωσή της και η ασύδοτη εμπορική ανάπτυξη; Πώς μπορούν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να διασφαλίσουν ότι η Ελλάδα αξιοποιεί όλα τα επιτεύγματα στο χώρο της πληροφορικής;

6. Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους προβληματισμούς, έχουμε επισημάνει τα ακόλουθα σημεία που χρειάζονται μελέτη και αφορούν ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα:

Πόροι
Υφιστάμενες κοινωνικές και ηθικές παραδοχές
Ποιοτική αναβάθμιση
Ο τρόπος χάραξης πολιτικής
Αποκέντρωση
Αξιολόγηση
Αναλύουμε το κάθε ένα από αυτά ξεχωριστά.

[Ορφέας]

Πόροι

7. Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα είναι αυτό της ανεπάρκειας των πόρων.Παρά τις πρόσφατες αυξήσεις, οι δαπάνες της Ελλάδας για την εκπαίδευση είναι στο 4,2% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (Α.Ε.Π.) και το μερίδιο της δημόσιας δαπάνης είναι 6,8%. Σε περιόδους ανάπτυξης, κάποιες χώρες του ΟΟΣΑ αφιέρωσαν 20% των προϋπολογισμών τους στην εκπαίδευση, υψηλότερο και από αυτό της άμυνας. Εν όψει της ισχυρής απαίτησης για εκπαίδευση και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στο να οδηγήσει την οικονομία της στην κατάλληλη ταχύτητα, οι διατιθέμενοι πόροι είναι αυτονόητα ανεπαρκείς.

8. Η ανεπάρκεια των δημοσίων κονδυλίων που προβλέπονται είναι φανερή από τα εξής: αφ' ενός ένας μεγάλος αριθμός μαθητών φοιτά στα σχολεία εκ περιτροπής (βάρδιες), τα σχολεία έχουν ανεπαρκή συντήρηση, εποπτικά μέσα και εξοπλισμό, και, αφ' ετέρου, το πιο σημαντικό και επικίνδυνο για την αξιοπιστία του συστήματος και αυτών που εργάζονται σ' αυτό, η πλειοψηφία των γονέων θεωρεί αναγκαίο να πληρώνει μεγάλα χρηματικά ποσά για πρόσθετη εκπαίδευση σε ιδιωτικά φροντιστήρια. Είναι ανεπαρκείς οι πόροι για την εξασφάλιση επαρκών χώρων διδασκαλίας. Οι συνθήκες εργασίας των δασκάλων/καθηγητών είναι πολύ κακές και υπάρχει πλήρης ανεπάρκεια στη μετεκπαίδευση των δασκάλων/καθηγητών από την υπηρεσία τους. Επιπροσθέτως, πολλοί φοιτητές ξοδεύουν ελληνικά χρήματα για να παρακολουθήσουν πανεπιστημιακά μαθήματα στο εξωτερικό και εάν τα έξοδα, που γίνονται για την ιδιωτική εκπαίδευση, τα φροντιστήρια, και τις σπουδές στο εξωτερικό προστεθούν στις δημόσιες δαπάνες, τότε οι δαπάνες για την ελληνική εκπαίδευση θα μπορούσαν να καταχωρηθούν μεταξύ των υψηλοτέρων και όχι των χαμηλοτέρων στις χώρες του ΟΟΣΑ.

9. Είναι εύκολο γι' αυτούς που βρίσκονται εκτός του χώρου να πουν "ξοδέψετε περισσότερα" και εμείς αναγνωρίζουμε ότι οι προτάσεις μας κοστίζουν χρήματα. Αλλά την ίδια ώρα η Ελλάδα έχει εντυπωσιακά μη οικονομικά κεφάλαια. Υπάρχουν μεγάλοι πόροι αποθεμάτων οικογενειακής και κοινοτικής συμμετοχής, δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας που δεν έχουν αξιοποιηθεί. Πολλές από τις πιο σημαντικές αλλαγές απαιτούν αλλαγή στη νοοτροπία και στον τρόπο χειρισμού παρά επιπλέον ποσά.

10. Αν και υπάρχει μια ισχυρή παράδοση υπέρ των δημοσίων υπηρεσιών για όλους, φαίνεται αναγκαίο να βρούμε τρόπους με τους οποίους η εκπαίδευση μπορεί να προσελκύσει περισσότερους πόρους. ΄Οσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, κάποια οικογενειακή συνεισφορά σε δίδακτρα και άλλες δαπάνες δεν αποκλείεται από τους εμπειρογνώμονες, αν και κατανοούμε ότι αυτό θα μπορούσε να συναντήσει σθεναρή αντίσταση. Μια δυνατότητα θα μπορούσε να είναι η εξασφάλιση περισσότερων θέσεων στα πανεπιστήμια με το να επιτρέπουν στις τοπικές αρχές την ανεύρεση των επιπρόσθετων χρημάτων που χρειάζονται. Η προοπτική των πρόσθετων κατά τόπους φόρων ίσως είναι προτιμητέα από τα μεγάλα βάρη που επιβαρύνουν τους γονείς, των οποίων τα παιδιά φοιτούν στο εξωτερικό και σε κάποιες περιπτώσεις, σε χαμηλής ποιότητας πανεπιστήμια.

Τα πανεπιστήμια θα μπορούσαν αποτελεσματικά να ζητήσουν χρηματοδότηση από τους ευκατάστατους ΄Ελληνες του εξωτερικού και ιδιαίτερα για τη στήριξη εδρών ταλαντούχων καθηγητών. Θα μπορούσαν να εξετάσουν την έκταση στην οποία οι αναγνωρισμένες δραστηριότητες πανεπιστημίων θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν για να προσελκύσουν περισσότερα χρηματικά ποσά. Στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σχολικές επιτροπές ήδη συγκεντρώνουν χρήματα για την κάλυψη κτιριακών αναγκών και συντήρησης. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι απαραίτητο να παραμείνουν πιστά στις αρχές τους, αλλά και η υιοθέτηση ενός επιχειρηματικού πνεύματος θα μπορούσε να ενισχύσει παρά να συρρικνώσει την ποιότητα που ήδη παρέχεται.

[Ορφέας]

Βασικές κοινωνικές και ηθικές παραδοχές

Τα προβλήματα ξεκινούν όχι μόνο από τη μονόπλευρη οπτική γωνία των ιδιαίτερων συμφερόντων καθώς και από ισχυρές ηθικές δεσμεύσεις. Υπάρχει μια μακρά ελληνική παράδοση για την εκπαίδευση ως κύριο φορέα για τη συντήρηση και διατήρηση, από τη μια γενιά στην άλλη, των αξιών που έχουν διαμορφώσει τις συγκεκριμένες ποιότητες του ελληνικού πολιτισμού στην ιστορική του ανάπτυξη ανά τους αιώνες. Οι ΄Ελληνες αισθάνονται έντονα ότι αυτός ο ρόλος της εκπαίδευσης χρειάζεται να ενδυναμωθεί και, συγκεκριμένα, να προφυλάξει τη διάβρωση της ελληνικής ταυτότητας τη στιγμή που η χώρα τους ενοποιείται βαθμιαία με την Ευρώπη.

12. Αυτός ο "εθνικός" ρόλος της παιδείας, συμβαδίζει με την ισχυρή πίστη στην εκπαίδευση ως κυρίαρχη οδό για κοινωνική πρόοδο και ατομική ανάπτυξη και με την εξίσου μακρά ελληνική παράδοση του κράτους ως εγγυητή των ίσων ευκαιριών. Η αρχή για την ισότητα αναφέρεται ως δικαιολογία για τον συγκεντρωτισμό και την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας νομικής βάσης για δράση. ΄Ομως, αυτές οι μορφές ισότητας είναι τώρα απαρχαιωμένες. Προϋποθέτουν ότι η ισότητα απαιτεί από όλους μια ταλαιπωρία διαδικασιών και κανονισμών που διασφαλίζουν τη συμμόρφωση σε προϋπάρχοντες τύπους. Οι πιο σωστές μορφές δημοκρατίας και ισότητας δίνουν την ευκαιρία στο άτομο για ατομική πρόοδο στα πλαίσια μιας πολιτικής γενικευμένων τύπων, δια μέσου διαδικασιών που έχουν προσαρμοστεί στις ανάγκες ατόμων και κοινοτήτων την κατάλληλη ώρα και στον κατάλληλο τόπο. Αυτή είναι πράγματι η ισότητα μέσω της έκφρασης και της συμμετοχής.

13. Ο συγκεντρωτισμός και ο νομικισμός τυγχάνουν επίσης δικαιολογιών διότι μειώνουν τους κινδύνους που σχετίζονται με τα συστήματα εξάρτησης και πελατειακών σχέσεων. Βέβαια, τέτοιου είδους προβλήματα αντιμετωπίζονται καλύτερα όχι με τη χρήση αυστηρών διαδικασιών αλλά με διαφανείς μεθόδους απολογισμού από διεκπεραιωμένο έλεγχο, με τη χρήση διαφόρων τύπων αξιολόγησης και με το μοίρασμα αρμοδιοτήτων δια μέσου μιας αποτελεσματικής αποκέντρωσης. Πράγματι, παρατηρούμε μια ανησυχητική έλλειψη εμπιστοσύνης σε πολλά επίπεδα του συστήματος. Ετσι, πχ, οι μαθητές/σπουδαστές ισχυρίζονται ότι με μια πιο αυστηρή και τακτική αξιολόγηση θα καθυποταχθούν στην πολιτική προκατάληψη των δασκάλων/καθηγητών τους. Οι δάσκαλοι/καθηγητές ισχυρίζονται ότι η εξάλειψη της επετηρίδας, που βασίζεται στην αρχαιότητα της εγγραφής, θα θέσει το διορισμό των καθηγητών στο έλεος του πελατειακού συστήματος. Οι πεποιθήσεις αυτές δημιουργούν σοβαρά εμπόδια ως προς την εξέλιξη του συστήματος σε αρκετά σημεία-κλειδιά. Θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν χρησιμοποιώντας μεθόδους παρόμοιες με αυτές που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί και από άλλα κράτη: όπως "ombudsmen" που δέχονται τα παράπονα πολιτών σχετικά με μια άδικη αξιολόγηση, πρακτική διορισμών από μια δημόσια επιτροπή (βλ. Κύπρος) ή χρησιμοποίηση εξωτερικών κριτών ή εξεταστών (βλ. Ενωμένο Βασίλειο).

14. Ο μηχανιστικός κοινωνικός ισοπεδωτισμός εμφανίζεται: στο δικαίωμα των μαθητών για δωρεάν βιβλία και τροφή, στη λίστα αρχαιότητας που αφορά την εργασία στο δημόσιο τομέα, χωρίς αξιοκρατία για την εξειδικευμένη εργασία (στο οποίο θέμα θα επιστρέψουμε αργότερα), και στο σχεδόν απεριόριστο δικαίωμα κάθε σπουδαστή για την απόκτηση πτυχίου εφόσον έχει εξασφαλισθεί η εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο. Έτσι, η νεολαία είναι από πολύ νωρίς κοινωνικοποιημένη στο να θεωρεί το χώρο της εκπαίδευσης σαν "Χώρο συνταξιοδότησης", κάτι που εμποδίζει τους αποτελεσματικούς τρόπους διδασκαλίας, εκμάθησης και αξιολόγησης καθώς επίσης και τη δημιουργία πιο έντεχνων μορφών ιδιωτικής επιχείρησης.

15. ΄Ολες αυτές οι υπερισχύουσες παραδοχές έχουν, σε μεγάλο βαθμό, αρνητικές συνεκδοχές, οι οποίες πρέπει να αντικατασταθούν από μια επαγγελματική ηθική που θέτει ως προϋπόθεση ότι οι δάσκαλοι/καθηγητές θα χρησιμοποιούν την πείρα τους με αλτρουϊστική φροντίδα για τις ανάγκες των πελατών τους. Αυτή η κλασική άποψη του επαγγελματισμού δεν είναι σήμερα τίποτε άλλο παρά η επέκταση του νέου επαγγελματισμού που απαιτεί από τους επαγγελματίες να μην κρύβονται πίσω από την εσωτερική τους γνώση και επιδεξιότητες και να αναζητούν ενεργά τις εκφραζόμενες ανάγκες και τη γνώση των πελατών τους με τους οποίους έχουν μια επαφή ενεργητικής συνεργασίας. Αυτή η σχέση όχι μόνο αρμόζει στο καθήκον του εκπαιδευτικού, αλλά επίσης κάνει το επάγγελμα του δασκάλου/καθηγητή πράγματι ικανοποιητικό.

[Ορφέας]

Ποιοτική Αναβάθμιση

16. Με δεδομένη τη δυνατή κοινωνική και οικογενειακή αφοσίωση στην εκπαίδευση, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να είναι ικανό για τη δημιουργία μιας υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης. Από μερικές απόψεις αυτό γίνεται, αλλά τα αναγνωρισμένα μειονεκτήματα συμπεριλαμβάνουν:

Την έμμονη ιδέα που συσχετίζεται με το να χρησιμοποιείται ένα και μόνο βιβλίο διδασκαλίας, κάτι που ενισχύεται με τον ίδιο έμμονο τρόπο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό συνδέεται με τον "παπαγαλισμό" (εκμάθηση από μνήμης), που επιβάλλεται για τις εισαγωγικές εξετάσεις με στόχο ην είσοδο στο πανεπιστήμιο και επηρεάζει τον τρόπο διδασκαλίας στα σχολεία της Β/θμιας Εκπαίδευσης από πτυχιούχους καθηγητές που έχουν υποστεί τα ίδια δεινά της παράδοσης. Οι δάσκαλοι/καθηγητές όλων των επιπέδων είναι δυσαρεστημένοι για την έλλειψη ελευθερίας.
Τις ολίγες ενδείξεις ζωντανής έκφρασης στο σχολικό χώρο. Στα σχολεία που επισκεφθήκαμε, δεν υπήρχαν εκθέματα της δουλειάς των μαθητών. Η πλειοψηφία των σχολείων, χωρίς καμία αμφισβήτηση, αποτελείται από πληκτικά κτίρια χωρίς κανένα ίχνος εκπαιδευτικού περιβάλλοντος.

Τη χρησιμοποίηση ενός παράλληλου ιδιωτικού συστήματος εκπαίδευσης από όσους έχουν τη δυνατότητα. Για τις περισσότερες οικογένειες με ''παιδιά φροντιστηρίων'' , αυτό είναι αποθαρρυντικό για τα κρατικά σχολεία και αποτρέπει τους μαθητές να φοιτήσουν με αφοσίωση μέσα σ' αυτά. ΄Ομως αυτό το φαινόμενο είναι από μόνο του το σύμπτωμα μιάς κατάστασης απόρριψης της ποιότητας που τους παρέχεται.

17. Αρκετά είναι τα μέτρα που χρειάζονται για την ποιοτική αναβάθμιση για τα οποία και θα συζητήσουμε πιο κάτω. Συνοπτικά όμως, οραματιζόμαστε ένα σύνολο μέτρων με στόχο τη βελτίωση (που θα εξουδετερώσει τον υπάρχοντα φαύλο κύκλο που χαρακτηριστικό του είναι η χαμηλού επιπέδου ποιότητα) ως εξής: Ο δάσκαλος/καθηγητής είναι ο κύριος πόρος στο χώρο της εκπαίδευσης. Είναι απαραίτητο: να προσλαμβάνονται κατ' επιλογήν και όχι με βάση την επετηρίδα, να είναι αποτελεσματικά εκπαιδευμένοι, και με κάθε υποστήριξη (δια μέσου της κατάρτισής των από υπηρεσιακούς παράγοντες, της σωστής καθοδήγησης και των καλυτέρων συνθηκών εργασίας) ώστε να μετατραπεί το εκπαιδευτικό προσωπικό σ' ένα πλήρες επαγγελματικό εκπαιδευτικό σώμα.

Ο εκάστοτε καθηγητής, ανάλογα με την επαγγελματική του κρίση, θα πρέπει να ελαφρύνει τη διδακτική ύλη από το άψυχο βάρος ενός συγκεντρωτισμού, που βασίζεται σ' ένα και μόνο βιβλίο, ώστε ο ίδιος να μπορέσει να την προσαρμόσει στα τοπικά ενδιαφέροντα και ανάγκες. Η αποκέντρωση πρέπει να εξασφαλίσει ότι η εξουσία εναπόκειται όχι μόνο σ' αυτούς που παρέχουν την εκπαίδευση αλλά και σε εκείνους που την αποδέχονται. Η δουλειά του καθενός θα πρέπει να αξιολογείται για να εγγυηθεί την καλύτερη δυνατή ποιότητα μέσω αυτοκριτικής και εξωτερικής εποπτείας.

[Ορφέας]

Ο τρόπος με τον οποίο χαράζεται η πολιτική.

18. Προς το παρόν η χάραξη μιάς κεντρικής πολιτικής, εξαρτάται από την έγκριση νόμων δημιουργώντας έτσι, από διοικητικής πλευράς, πρακτικές κακώς προσαρμοσμένες ως προς: την ανάπτυξη ενός δυναμικού και ευαίσθητου εκπαιδευτικού συστήματος, τις αλλαγές πολιτικής που το κόμμα θέλει να υλοποιήσει, και ιδιαίτερα την αλλαγή του οικονομικού και κοινωνικού περίγυρου που έχει προκαλέσει η τεχνολογική εξέλιξη και η εμφάνιση της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης. Υπάρχει συχνότατα η παραδοχή ότι η ψήφιση ενός νομοσχεδίου εγγυάται την εδραίωση μιας πολιτικής. Στη συνέχεια αναλύουμε ποιες εξουσίες θεωρούμε απαραίτητο να παραμείνουν στο κεντρικό επίπεδο αποφάσεων και ποιες μπορούν να αποκεντρωθούν. Τέτοιου είδους ανάλυση θα πρέπει να αρχίσει με το εξής σκεπτικό: πρώτον, ποιες είναι οι καθεαυτού αρμοδιότητες των κεντρικών φορέων της εκπαίδευσης (ΥΠΕΠΘ κλπ) και, δεύτερον, να επεξεργαστεί συστηματικά όλους τους επιμέρους τομείς. Οι στόχοι όλης αυτής της δραστηριότητας πρέπει να βρίσκονται κάτω από συνεχή αξιολόγηση σε συνάρτηση με την ανάπτυξη του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου.

19. Σε γενικές γραμμές, πιστεύουμε ότι οι υπάρχουσες ρυθμίσεις δεν επιτρέπουν στο Υπουργείο να ενεργεί και να αποφασίζει ορθολογικά. Χρειάζεται βέβαια κατάλληλο και επαρκές προσωπικό για σχεδιασμό, και πολιτική βούληση, ώστε οι πολιτικές να είναι δίκαιες, προγραμματισμένες και διαφανείς. Εξηγούμε πιο κάτω λεπτομερώς αυτά που απαιτούνται για να οδηγηθεί το σύστημα στις απαραίτητες αλλαγές.

[Ορφέας]

Αποκέντρωση

20. Η Ελλάδα έχει αρχίσει να κινείται προς την κατεύθυνση της αποκέντρωσης δια μέσου της εισαγωγής των νομαρχιακών εκλογών, της μεταβίβασης στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση όχι μόνον χρηματικών πόρων αλλά και εξουσιών για τα σχολικά κτίρια, για τη σωστή λειτουργία και συντήρησή τους και τη δυνατότητα εξυπηρέτησης κάποιων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών αναγκών σε σχέση με τους δήμους, τη δημιουργία περιφερειακών εκπαιδευτικών επιτροπών όπου υπάρχει εκπροσώπηση στα δύο επίπεδα καθώς και τη δημιουργία σχολικών επιτροπών. Επι προσθέτως, έχει δοθεί στα πανεπιστήμια το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης.

21. Μολονότι οι διακανονισμοί αυτοί είναι ημιτελείς και πρόσφατοι στην εφαρμογή, ήδη παρουσιάζουν κάποιες λογικές και λειτουργικές ελλείψεις. Επειδή δεν υπάρχουν σαφείς προσδιορισμοί ως προς τα δικαιώματα και τις ευθύνες που αφορούν τα διάφορα επίπεδα παιδείας, θα πρέπει κάτι τέτοιο να καθοριστεί ώστε να συμπεριλαμβάνει όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη: από το Υπουργείο μέχρι τον κάθε δάσκαλο/καθηγητή, μαθητή και γονιό. Τα κριτήρια για την αποκέντρωση θα καθορίζουν εάν τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα υπόλοιπα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν πλήρως την επαγγελματική τους κρίση αποφασίζοντας τη χρήση των διατιθέμενων πόρων ανάλογα με τα τοπικά δεδομένα και εάν οι μαθητές και οι γονείς τους έχουν το δικαίωμα έκφρασης σχετικά με την ποιότητα και το περιεχομένο που τους παρέχεται. Το κριτήριο για τον τοπικό έλεγχο και συμμετοχή πρέπει να λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο αρχών της εκλεγείσας τοπικής αυτοδιοίκησης και σχεδιασμού ούτως ώστε οι τοπικές αρχές να μπορούν να εξασφαλίζουν τη δικαιοσύνη και την αποτελεσματική χρήση των πόρων στο επίπεδο εργασίας. Το σχολείο λοιπόν πρέπει να απολαμβάνει τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία κίνησης στα πλαίσια που έχουν καθορίσει οι τοπικές αρχές.

22. Παρά τα βήματα αποκέντρωσης που έχουν γίνει, το εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει συγκεντρωτικό. Το πρόγραμμα μαθημάτων προδιαγράφεται από το κέντρο αποφάσεων και οι δάσκαλοι/καθηγητές δεν έχουν κανένα περιθώριο για μια δημιουργική ερμηνεία ή εξέλιξη αλλά παραμένουν "εξαρτημένοι" από τα βιβλία που έχει προσδιορίσει το κέντρο αποφάσεων.

23. Παράλληλα, δεν υπάρχει κάποια ορθολογική αντιμετώπιση της τοπικής αυτοδιοίκησης για την παιδεία. Δεν είναι καθόλου λογικό από οργανωτικής πλευράς να μοιράζονται τα προβλεπόμενα κεφάλαια ανά περιφέρεια, για τη συντήρηση κτιρίων χωρίς αυτό να συνδέεται με αποφάσεις που έχουν παρθεί από το Υπουργείο σχετικά με τη μορφή των σχολικών δραστηριοτήτων. Αυτός ο διαχωρισμός εξηγεί το λόγο για τον οποίο τα σχολικά κτίρια θεωρούνται σαν μια συλλογή από διδακτικούς χώρους παρά ως ένα κτίσμα σχεδιασμένο για τις εκπαιδευτικές ιδέες και ανάγκες. Εμφανίζονται σαν άχαρα κτίρια που δεν ανήκουν σε κανένα.

[Ορφέας]

Τοπική σχολική αυτοδιοίκηση

24. Πιστεύουμε ότι ο Υπουργός πρέπει να κάνει προσπάθειες πειραματισμού στο χώρο της τοπικής σχολικής αυτοδιοίκησης. Υπάρχουν οι πιθανότητες για πολλές μορφές πειραματισμού. Η κλασική μορφή του πειραματισμού, όπως υιοθετείται από άλλες χώρες, προβλέπει μια σχολική επιτροπή αποτελουμένη από γονείς που έχουν εκλεγεί, δασκάλους/καθηγητές, αντιπροσώπους των τοπικών αρχών και τον επικεφαλής δάσκαλο/καθηγητή. Αυτή η επιτροπή ορίζει δασκάλους/καθηγητές χρησιμοποιώντας μια βάση ασφαλείας που αφορά τα προσόντα και την ελεύθερη διαφήμιση της προτεινόμενης εργασίας. Η προαναφερόμενη επιτροπή έχει τη διακριτική ευχέρεια για τα έξοδα σχετικά με τη συντήρηση και τα εποπτικά μέσα (υποκείμενα σε λογιστικό έλεγχο), στα πλαίσια των εθνικών αναλυτικών προγραμμάτων αλλά με ουσιώδη περιθώρια ελευθερίας για την προώθηση του ύφους και περιεχομένου των ανωτέρω. Η επιδίωξη θα είναι να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε η εξουσία να μοιράζεται μεταξύ χορηγού και αποδέκτη. Ένα παράδειγμα είναι το ενδεχόμενο να δοθεί στους γονείς κάποιο ποσόν από δημόσιους πόρους, με το οποίο οι ίδιοι θα μπορέσουν να πληρώσουν για την προσχολική εκπαίδευση της δικής τους επιλογής.

[Ορφέας]

Αρμοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

25. Με αφετηρία ένα τέτοιο μοντέλο, οι σχολικές επιτροπές πρέπει να λειτουργούν μέσα στα πλαίσια που έχουν προσδιοριστεί από τις τοπικές αρχές και την εθνική νομοθεσία για την εκπαίδευση, χωρίς βέβαια να αμφισβητείται ότι η αρμοδιότητα για θέματα παιδείας πρέπει να βρίσκεται στα χέρια ενός και μόνου επιπέδου της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σε μια τέτοια περίπτωση οι αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης θα μπορούσαν να έχουν ως εξής:

να οριοθετούν τις εκπαιδευτικές ανάγκες της περιοχής τους και να διαθέτουν τους πόρους για την αντιμετώπισή τους χρησιμοποιώντας τα χρήματα για τις αμοιβές των δασκάλων/καθηγητών και άλλους μισθούς, για τα εκπαιδευτήρια και την συντήρησή τους, για συμβουλευτικό σταθμό και την επιμόρφωση επιμόρφωση παράλληλα με την εργασία.
να εγγυώνται ότι παιδιά με ειδικές ανάγκες θα παίρνουν την κατάλληλη μόρφωση
να μεριμνούν για τη διασύνδεση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με άλλες λειτουργικές υπηρεσίες όπως αυτή της υγείας και της κοινωνικής εργασίας
να μεριμνούν για την αξιολόγηση των σχολείων (τόσο μέσω αυτο- αξιολόγησης - όσο και από εξωτερικούς κριτές).

26. Όσον αφορά τα πανεπιστήμια, ο νομικός τους χαρακτήρας θα πρέπει να ενδυναμωθεί για να επιτρέπεται σ'αυτά να έχουν, ένα συνολικό προϋπολογισμό χρησιμοποιώντας μια φόρμουλα που θα βασίζεται κυρίως στον αριθμό των φοιτητών. Ο αριθμός των φοιτητών θα μπορούσε να σχεδιαστεί με βάση τις εθνικές ανάγκες και σύμφωνα με τους διαθέσιμους πόρους. Από τα πανεπιστήμια δεν θα ζητείται μεγάλη αύξηση του αριθμού των φοιτητών χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία και την εξασφάλιση των πόρων. Θα πρέπει να είναι ελεύθερα να οριοθετούν τα δικά τους ακαδημαϊκά πρότυπα εξεύρεσης προσωπικού, μέσα από διαφανείς διαδικασίες και με διαπραγματεύσεις σε εθνική κλίμακα σχεδιασμού που θα μπορούσαν να παρέχουν εγγυήσεις ότι θα ανταποκρίνονται στις διαπιστούμενες εθνικές ανάγκες, ενώ θα εκπληρώνουν πλήρως την αποστολή τους δημιουργώντας και διαδίδοντας καινοτομίες στο πεδίο της γνώσης και παρέχοντας έλεγχο και κριτική στην ήδη διαμορφωμένη και υφισταμένη επιστημονική γνώση. Είναι απαραίτητο να ενθαρρύνονται ώστε να δημιουργούν δραστηριότητες, που θα αυξάνουν τις προσόδους τους, με την προϋπόθεση ότι αυτές βρίσκονται στα προσδιορίσιμα όρια των εκπαιδευτικών αρμοδιοτήτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πρέπει, ακόμα, να καταργηθούν οι περιττοί έλεγχοι από το Κέντρο Αποφάσεων. Αυτοί οι έλεγχοι σε ευρεία κλίμακα θεωρούνται άσκοποι.

27. Παράλληλα, τα πανεπιστήμια θα πρέπει να αποδέχονται ανεπιφύλακτα την πλήρη αξιολόγηση. Μας έχουν πληροφορήσει ότι η διδακτική ενασχόληση είναι πολύπλευρη και ότι συχνά οι εκπαιδευτικοί έχουν και δεύτερη δουλειά. Η ακαδημαϊκή προσήλωση στις μονομερείς απόψεις ενός και μόνο βιβλίου και τα ελαστικά κριτήρια για την αξιολόγηση των μαθητών δεν είναι δυνατόν να καταλογίζονται εξ ολοκλήρου στην Αθήνα, ως κέντρο αποφάσεων. Η πλήρης αυτονομία θα απομακρύνει τα άλλοθι και τα εμπόδια για προσφορά ποιοτικής εργασίας.

28. Η πραγματική αποκέντρωση θα δημιουργούσε εντελώς διαφορετικά πολιτικά δεδομένα. Με αυτά θα διευρυνόταν η βάση των συμμετεχόντων ως προς την υλοποίηση μιας δραστήριας πολιτικής και οι άνθρωποι θα γίνονταν πιο υπεύθυνοι στην επαγγελματική τους συμπεριφορά. Παράλληλα, θα επιβαλλόταν η ανάγκη για την αποτροπή των πελατειακών σχέσεων και της χειραγώγησης έτσι ώστε οι τοποθετήσεις καθηγητών να γίνονται βάσει: καθορισμένων προσόντων, διακηρύξεων θέσεων εργασίας, που κοινοποιούνται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και του υπερτάτου δικαιώματος του Υπουργού ή του εκπροσώπου του να ασκήσει βέτο όταν πρόκειται για το γενικό καλό. Με παρόμοιο τρόπο τα πανεπιστήμια θα διορίζουν τους καθηγητές τους, αλλά βάσει αυστηρών εθνικών διαδικασιών που θα έχουν κοινοποιηθεί και με διαφανή ακαδημαϊκά κριτήρια ως προς την επιλογή. Η αξιολόγηση θα μπορούσε να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στα προαναφερθέντα.

29. Αυτές οι εξειδικευμένες επισημάνσεις για την αποκέντρωση δεν θα είναι αποτελεσματικές εκτός αν υπάρχουν αντίστοιχες αλλαγές στο κέντρο αποφάσεων. Όντως, καμία αλλαγή δεν θα πρέπει να γίνει παρά μόνο εάν λαμβάνονται υπόψη οι συνέπειές της στα εξαρτώμενα μέρη του όλου συστήματος. Με βάση την ανάλυση των υφισταμένων κεντρικών ελέγχων και του τι χρειάζεται, θα μπορούσαν να υπάρξουν μεταβιβάσεις των πόρων και των αποφάσεων σε βασικά ιδρύματα που θα είναι υπόλογα για την εκπλήρωση των στόχων ως προς τις δαπάνες και κάτω από συνεχή λογιστικό έλεγχο.

[Ορφέας]

Αξιολόγηση

30. Η εκχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων σε εργασιακό επίπεδο μπορεί να πραγματοποιείται παράλληλα με τη μερική αντικατάσταση των νομοθετικών - ρυθμιστικών ελέγχων, με τις πληροφοριακές - δεοντολογικές επιρροές, συμπεριλαμβάνοντας αυτές που έχουν προκύψει από αξιολόγηση. Σ'αυτή την περίπτωση θα υπάρχει μια συνεργασία ώστε η αξιολόγηση να εγγυάται πρότυπα και σωστή εφαρμογή σε ιδρύματα που είναι απελευθερωμένα από τους μη αναγκαίους κεντρικούς ελέγχους και κανονισμούς. Αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα και τμήματα του συστήματος συμπεριλαμβανομένων των υπουργείων, θα επέτρεπε τη διασφάλιση του απολογισμού, την ορθολογιστική και δίκαιη κατανομή των κονδυλίων και την ανάπτυξη αυτοκριτικής και βελτίωσης στις ομάδες εργασίας. Αυτές οι εγγυήσεις ποιότητας, βασισμένες σε αξιολόγηση διεργασιών και αποτελεσμάτων, θα μπορούσαν να διασφαλισθούν κυρίως με τη συστηματική και δημόσια κριτική των ιδρυμάτων ή εκπαιδευτικών μονάδων.

31. Αξιολόγηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές δυνατότητες. Μια κάπως περιορισμένη χρήση δεικτών επιδόσεων για έρευνα και διδασκαλία θα μπορούσε να προταθεί, αλλά μόνο ως άμεση και όχι έμμεση παρέμβαση. Θα ήταν δυνατόν να υπάρχει μια κριτική της διδασκαλίας από καθηγητές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που να περιλαμβάνει: - τον αυστηρό έλεγχο της διδασκόμενης ύλης που έχει υιοθετηθεί για τον κάθε τομέα. Ο έλεγχος αυτός θα πρέπει να σέβεται την ελεύθερη έκφραση και τη συνολική φροντίδα για την ποιότητα της δομής και των υλικών που θα χρησιμοποιούνται. - τον αυστηρό έλεγχο των διαδικασιών αξιολόγησης επιδόσεων. Οι διαδικασίες ενδέχεται να περιλαμβάνουν και έλεγχο από εξωτερικούς παράγοντες - τον περιορισμένο αριθμό καθορισμένων επισκέψεων καθηγητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις τάξεις - την αξιολόγηση της διδασκαλίας από τους φοιτητές, - την εξωπανεπιστημιακή αξιολόγηση από "πελάτες" (π.χ. από βασικούς εργοδότες)

32. Η αξιολόγηση στην έρευνα είναι λιγότερο δύσκολη απ' ότι στη διδασκαλία γιατί, κατ' αρχάς, τα αποτελέσματά της είναι εκτεθειμένα στην εξωτερική κριτική. Προβάλλουμε την ανάγκη να υπάρχει εγγύηση ότι η αξιολόγηση προσανατολίζεται στο να προωθούνται τα ποιοτικά έργα σε αναφορά με τις ανάγκες της Ελλάδας για ένα ισχυρό επιστημονικό υπόβαθρο που θα προάγει τη θεωρία, θα βελτιώνει τις εργοτεχνικές εφαρμογές, θα επεκτείνει την ιστορική αποκατάσταση και θα συνεχίζει την προβολή του ανεκτίμητου ιστορικού πολιτισμού της χώρας. Είναι αρκετά εύκολο ο ρόλος της αξιολόγησης να είναι καθαρτικός παρά αναπτυξιακός μολονότι θα μπορεί εύλογα αυτό να βοηθήσει στην εξακρίβωση, για το κατάλληλο "φάρμακο", της επίμονα πενιχρής ή ανύπαρκτης λειτουργικότητας.

33. Ένα κέντρο εμπειρογνωμόνων για την αξιολόγηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ανάγκη να ιδρυθεί, ανεξάρτητο από το Υπουργείο Παιδείας, για παροχή συμβουλών σε μεθόδους αξιολόγησης και τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας και της ισότητας των κανόνων αξιολόγησης σε όλο το σύστημα. Σε άλλες χώρες έχουν προσλάβει εμπειρογνώμονες απ' το εξωτερικό για να επιθεωρούν την ποιότητα της διδασκαλίας και της έρευνας.

[Ορφέας]

Αξιολόγηση Σχολείων

34. Η αξιολόγηση σχολείων επιβάλλεται να ενθαρρύνει τα σχολεία να χρησιμοποιούν την ελευθερία τους προς αποφυγή μιας αποκλειστικής εξάρτησης από ένα εθνικό πρόγραμμα διδασκαλίας που έχει επιβληθεί. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την αυτοαξιολόγηση που θα χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία για την αυτοβελτίωση των σχολείων και επιπροσθέτως για να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για εξωτερική/αντικειμενική αξιολόγηση. Είναι απαραίτητο να συσχετίζεται με ένα τεκμηριωμένο σκεπτικό για το ρόλο του καθηγητή και τους στόχους της διδασκαλίας. Μια ενισχυμένη συμβουλευτική υπηρεσία πρέπει να παίξει κάποιο ρόλο στην πορεία της εξωτερικής αυτής αξιολόγησης. Οι αξιολογήσεις πρέπει να διαβιβάζονται σε σχολικές επιτροπές και τοπικές αρχές. Αξιολόγηση θα πρέπει να εφαρμοσθεί και στην ιδιωτική εκπαίδευση.

[Ορφέας]

Εξετάσεις και αξιολόγηση των μαθητών

35. Η αξιολόγηση των μαθητών θα βασίζεται σε μια συνεχή εκτίμηση της εργασίας τους με αντικειμενικά και συγκριτικά κριτήρια. Γι' αυτό το σκοπό, απαιτείται η δημιουργία (σαν εργαλείο) πρότυπων τεστ επάρκειας, σε εθνική κλίμακα, που θα συνυπολογίζονται με τις αξιολογήσεις των δικών τους καθηγητών. Η βαθμολογική αυτή εκτίμηση θα μπορούσε να έχει παιδαγωγικούς και διαγνωστικούς στόχους αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να επιτρέπει να αντιμετωπίζονται τα σχολεία, το κάθε ένα ξεχωριστά, όπως και ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα, ως ένα ενιαίο σύνολο.

36. Πριν δημιουργηθούν αυτά τα "εργαλεία" αξιολόγησης, επιβάλλεται να οριοθετηθούν οι στόχοι της εκπαίδευσης σε κάθε επίπεδο και σε κάθε μάθημα ούτως ώστε οι καθηγητές/δάσκαλοι να έχουν την ευκαιρία εκπλήρωσης των στόχων αυτών οι οποίοι χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα ως αφετηρία αξιολόγησης. Αυτή η μέθοδος θα ενισχύσει έναν τρόπο διδασκαλίας με επιδιωκόμενους στόχους που θα αφήνει περιθώριο για πρωτοβουλίες μαθητών και εκπαιδευτικών. Θα είναι βέβαια ασυμβίβαστη με την πρακτική που απαιτεί τη χρήση ενός και μόνο βιβλίου για την κάλυψη της ύλης.

37. Τα στοιχεία της εμπειρογνωμοσύνης πρέπει να συναθροιστούν για να παρέχουν ένα τεχνικό υπόβαθρο ως προς τις ανωτέρω εξελίξεις αλλά μετά από πλήρεις διαβουλεύσεις με εκπροσώπους των καθηγητών/δασκάλων. Τα ίδια τα σχολεία και οι καθηγητές/δάσκαλοί τους, θα πρέπει να αναλαμβάνουν την τήρηση αυτών των διαδικασιών. Ο έλεγχος των αποτελεσμάτων αυτών των διαδικασιών, είναι αναγκαίο να διεκπεραιώνεται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, ώστε να εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα.

38. Οι διακανονισμοί που αφορούν τον παρόντα τρόπο αξιολόγησης, με τον οποίο απονέμονται τα απολυτήρια γυμνασίου και λυκείου, είναι ανεπαρκείς διότι δεν εγγυώνται την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων αλλά ούτε και ένα "μίνιμουμ" σύγκρισης. Γι'αυτό το λόγο, επιβάλλεται η αντικατάστασή τους από μια αξιολόγηση με κριτήρια σε εθνική κλίμακα χωρίς αυτό να εννοεί την επαναφορά των τελικών διαγωνισμάτων.

Οι αξιολογήσεις των μαθητών από καθηγητές θα γίνονται σε συνδυασμό με τα ανωτέρω αποτελέσματα, ώστε η απονομή του σχολικού απολυτηρίου να παρέχει σαφείς πληροφορίες, σχετικά με τις επιδόσεις του κάθε μαθητή, για να μπορεί κανείς να σχηματίζει απόψεις ως προς την εκπαιδευτική ή επαγγελματική του σταδιοδρομία.

39. Οι πανελλαδικές εξετάσεις για εισαγωγή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενθαρρύνουν έναν υπερσυγκεντρωτισμό στα εξεταζόμενα μαθήματα, πράγμα που δεν ενθαρρύνει έναν σωστό τρόπο εργασίας και στο λύκειο και στο πανεπιστήμιο. Το απολυτήριο πρέπει να καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των μαθημάτων, που έχει παρακολουθήσει ο/η μαθητής/τρια, σε συνάρτηση με τα αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων. Θα υπάρχει έλεγχος των εξετάσεων ώστε να αίρεται η πλεονάζουσα βαρύτητα της αποστήθισης και να δοκιμάζεται η ικανότητα του εξεταζόμενου ως προς την εφαρμογή ενός κριτικού και δημιουργικού πνεύματος στη γνώση.

40. Το λάθος της κατ' επανάληψη φοιτήσεως των στασίμων μαθητών, μπορεί να αποφεύγεται με την αυτόματη προαγωγή, αλλά τέτοιου είδους προαγωγή μπορεί να αποδειχθεί ασύμφορη για μαθητές/τριες με μαθησιακές δυσκολίες. Η ειδική βοήθεια, σε τέτοιου είδους μαθητές, που θα συμπεριλαμβάνει και την παροχή συμβουλών, θα πρέπει να έχει προτεραιότητα. Κάτι τέτοιο απαιτεί αρκετή προσπάθεια από άποψη προετοιμασίας εκ μέρους των καθηγητών και γι'αυτό το λόγο πρέπει να τους παραχωρηθεί επιπλέον χρόνος για την εκτέλεση του έργου. Η φυσιολογική μείωση του αριθμού των μαθητών μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος μιας τέτοιας πρακτικής αντί μιας αυτόματης μείωσης στο μέγεθος των τμημάτων.

[Ορφέας]

Συγκεκριμένες παρατηρήσεις για τα επίπεδα της παιδείας
Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

41. Αρκετά θέματα προκύπτουν σχετικά με την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ζήτηση για το επίπεδο αυτής της εκπαίδευσης είναι μεγάλη μολονότι η αγορά εργασίας δεν έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει όλους τους πτυχιούχους σε δουλειές αντίστοιχες με το επίπεδό τους. Συμμεριζόμαστε τη γνώμη γονέων, φοιτητών και πολλών άλλων ατόμων της ελληνικής κοινωνίας που πιστεύουν ότι, παρόλο που δεν υπάρχουν διαθέσιμες δουλειές, η Ελλάδα θα έχει κέρδος από έναν πληθυσμό με υψηλό επίπεδο παιδείας, ιδιαίτερα εάν οι μεταρρυθμίσεις γίνουν στο περιεχόμενο και τον τρόπο διδασκαλίας της διδασκόμενης ύλης, σε όλα τα επίπεδα, ώστε να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα και πρωτοβουλία που θα επαυξήσουν την οικονομική διαφοροποίηση και αποδοτικότητα.

42. Όμως, προς το παρόν, η ζήτηση αντιμετωπίζεται περισσότερο ακολουθώντας τις αρχές μιας "μηχανιστικής ισότητας", παρά βάσει ενός σχεδιασμού του ανθρωπίνου δυναμικού ή της ελεύθερης αγοράς. Θα πρέπει τουλάχιστον να γίνει μια προσπάθεια ενδεικτικού σχεδιασμού που θα λαμβάνει υπόψη τις μακροπρόθεσμες τάσεις. Προτείναμε προηγουμένως ότι περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από τις τοπικές αρχές και τις ιδιωτικές προσφορές. Επιπροσθέτως, εάν τα ΤΕΙ προσφέρουν μαθήματα πανεπιστημιακού επιπέδου, κάτι τέτοιο θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση της ζήτησης. Εάν τα πανεπιστήμια αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη από ακαδημαϊκής, οικονομικής και θεσμικής πλευράς, θα είναι επίσης δυνατή η ανάπτυξη μιας τριτοβάθμιας ιδιωτικής εκπαίδευσης που θα παράγει τελειόφοιτους/πτυχιούχους με τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα όπως αυτά που έχουν οι πτυχιούχοι κρατικών πανεπιστημίων, αλλά χωρίς καμία επιβάρυνση για το φορολογούμενο και μόνο μετά από αυστηρό έλεγχο πιστοποίησης των σπουδών. Γνωρίζουμε όμως ότι προτείνοντας μία τέτοιου είδους ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση θα έλθουμε σε αντίθεση με το βαθιά ριζωμένο πιστεύω ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να μείνει δημόσιο αγαθό. Ο περιορισμός που αφορά την αναγνώριση των διδακτορικών από αναγνωρισμένα πανεπιστήμια της αλλοδαπής, για τους αποφοίτους που δεν έχουν το ισχύον αναγνωρισμένο ελληνικό πτυχίο, πρέπει, πάντως, να καταργηθεί, όπως απαιτείται από τις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Περαιτέρω μέτρα ως προς την αντιμετώπιση της ζήτησης θα περιλαμβάνουν την πιστοποίηση για την αναβάθμιση των τμημάτων ΤΕΙ, στα οποία αναφερόμεθα στη συνέχεια.

43. Παρά τη μεγάλη ζήτηση, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες ενός πληθυσμού που πιστεύει και υπολογίζει τόσο πολύ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι παρακάτω παρατηρήσεις σηματοδοτούν την κριτική που αφορά την ακαδημαϊκή συμπεριφορά.

Παρατηρήσαμε τα εξής:

η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην κοινωνική ζήτηση, με επακόλουθα έναν νοσηρό ανταγωνισμό για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που επηρεάζει την ποιότητα της παιδείας στα λύκεια και τις ακαδημαϊκές συνήθειες των φοιτητών στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
μερικά καλώς πληροφορημένα άτομα πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να εισαχθούν περισσότεροι φοιτητές διότι ο μέσος όρος διδασκαλίας των καθηγητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι πάνω από 3-5 ώρες την εβδομάδα. Υπάρχουν όμως δικαιολογημένα παράπονα ότι οι μεγάλες αυξήσεις των εισακτέων φοιτητών γίνονται από το Υπουργείο μονόπλευρα και χωρίς καμία προειδοποίηση.
τα πανεπιστήμια παραλαμβάνουν ικανούς μαθητές αλλά πολλοί από αυτούς "καταρτίζονται" αντί να "εκπαιδεύονται", εξ αιτίας μιας διδασκόμενης ύλης που εξαρτάται από μια δέσμη προκαθορισμένων βιβλίων και "σημειώσεων" μαθημάτων που έχουν γραφτεί επ' αμοιβή από τους καθηγητές τους.
επειδή τα βιβλία είναι δωρεάν, οι φοιτητές δεν χρησιμοποιούν συχνά τη βιβλιοθήκη. Τα χρήματα που χρησιμοποιούνται για τα βιβλία που προσφέρονται δωρεάν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά βιβλίων στις βιβλιοθήκες.

οι δομές των τμημάτων παραμένουν τόσο στεγανές ώστε η παροχή κοινών ή δια-τμηματικών πτυχίων μεταξύ τμημάτων είναι αδύνατη.

οι σπουδαστές δεν είναι ελεύθεροι να επιλέγουν μαθήματα της αρεσκείας τους. Τα συστήματα με "μονάδες κατοχύρωσης" (credit unit) μπορεί να μειονεκτούν αλλά επιτρέπουν μια ελευθερία κινήσεως μεταξύ ακαδημαϊκών προτιμήσεων.

επιτρέπεται στους σπουδαστές να συνεχίζουν δωρεάν, χωρίς την πληρωμή διδάκτρων, ακόμη και μετά από αποτυχία στα μαθήματά τους. Κάποια ρύθμιση χρειάζεται ώστε τα πανεπιστήμια να μπορούν να απαλλαγούν από τους ανεπαρκείς και απρόθυμους σπουδαστές ίσως με κάποια συνολική μέθοδο αξιολόγησης στο τέλος του δεύτερου έτους των σπουδών τους. Ξέρουμε ότι η προσπάθεια που έγινε για την εισαγωγή μιας τέτοιας ρύθμισης αποσύρθηκε εξ αιτίας της ισχυρής αντίθεσης που παρουσιάστηκε. Τέτοιες καταχρήσεις στη συνέχιση των σπουδών θα πρέπει να αποθαρρύνονται με την επιβολή διδάκτρων εφόσον και η δεύτερη προσπάθεια του φοιτητή για προαγωγή δεν έχει αποτέλεσμα.

η παρουσία φοιτητών που "λιμνάζουν" (ανενεργοί) ίσως είναι επιτρεπτή διότι προφανώς με αυτή την μέθοδο έχουμε τη "στάθμευση" (parking) των νέων ή, σε μερικές περιπτώσεις, όχι των τόσο νέων ατόμων, που θα ήταν αλλιώς άνεργοι. Τα πανεπιστήμια όντως παρέχουν ένα είδος ταυτότητας για τη νεολαία που θα μπορούσε απλά να είναι "άνεργη". Όμως, εξ αιτίας του ότι η μετακίνηση δια μέσου του συστήματος επιβραδύνεται κατ' αυτό τον τρόπο, κάθε χρόνο γίνονται όλο και λιγότερες εισαγωγές. Επιπροσθέτως, αφού ο αριθμός των αδρανών φοιτητών δεν έχει καταγραφεί με ακρίβεια, ο καταμερισμός θέσεων εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας είναι διαστρεβλωμένος.

44. Έχουμε πληροφορίες και όχι μόνο από φοιτητές, για την αμέλεια, ως προς τα φροντιστηριακά καθήκοντα και αυτά της διδασκαλίας εκ μέρους μερικών καθηγητών με τους οποίους είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει οποιαδήποτε μορφή συμβουλευτικής ή άλλης επαφής. Πιστεύουμε ότι μια αξιολόγηση του τρόπου διδασκαλίας σε όλη την κλίμακα θα είναι δίκαιη για όσους εκπληρούν σωστά τα καθήκοντα διδασκαλίας και θα ενθαρρύνει τους καθηγητές ("senior academics") να συμμετέχουν στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής ύλης και στην αποτελεσματική διοργάνωση της διδασκαλίας και ομαδικής εργασίας για τους φοιτητές. Κατ' αυτό τον τρόπο, θα τους παρέχεται η οποιαδήποτε βοήθεια που έχουν ανάγκη. Εάν η άσκηση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικές ανάγκες των φοιτητών, τότε θα υπάρξει επιδοκιμασία των πανεπιστημίων από το κοινωνικό σύνολο και υποστήριξη καλύτερων συνθηκών εργασίας για το εκπαιδευτικό τους προσωπικό.

45. Κατανοούμε ότι το δικαίωμα για δωρεάν παιδεία είναι κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα. Αλλά, καθώς φαίνεται, αυτό δεν συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα για δωρεάν σίτιση, διαμονή και βιβλία που συνολικά οδηγούν στη δημιουργία ενός "οικοτροφείου" φοιτητών (pensionariat) που τους καθιστά μαλθακούς ως προς την πρόσκτηση μιας καλής εκπαίδευσης.

46. Τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ώριμα ιδρύματα που θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να χαράζουν τη δική τους μελλοντική πορεία χρησιμοποιώντας τους πόρους που τους αναλογούν μέσα από ένα αποτελεσματικό και διαφανές πλαίσιο εθνικού σχεδιασμού και με υπευθυνότητα που θα κατοχυρώνεται από τις πάγιες διαδικασίες αξιολόγησης

47. Ωστόσο, η αυτοδιοίκηση μεταφέρει τα όποια προβλήματα διαχείρισης στην εσωτερική της δομή και ως εκ τούτου, προκύπτουν τα εξής:

εξωτερικές ομάδες ατόμων, όπως εργοδότες, θα μπορούσαν να ασχοληθούν με τα πανεπιστήμια, ιδρύοντας ίσως ομάδες παροχής συμβουλών που θα είχαν τη δυνατότητα ενίσχυσης του κύρους των πανεπιστημίων.

μεγαλύτερες ελευθερίες για τα πανεπιστήμια σημαίνουν τη δημιουργία αποτελεσματικής διαχείρισης και σχεδιασμού μέσα στον πανεπιστημιακό χώρο. Αυτό ίσως οδηγήσει στη μετατόπιση καθηκόντων προς την κατεύθυνση της πρυτανείας, η δε σχέση που θα προκύψει με τις συγκλήτους σε θέματα λήψης αποφάσεων θα χρειαστεί μια εκ νέου οριοθέτηση.
οι περισσότερο φωτισμένες μέθοδοι διδασκαλίας, η σωστή πανεπιστημιακή διοίκηση και αξιολόγηση απαιτούν τη θέσπιση ενός καλά οργανωμένου συστήματος κατάρτισης καθηγητών και διοικητικής ιεραρχίας.

[Ορφέας]

Πανεπιστήμια και ΤΕΙ

48. Η απαίτηση των μη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΙ) για το δικαίωμα παροχής πτυχίων ισοδύναμων με τα πανεπιστημιακά, δεν διαφέρει από τον γνωστό τρόπο εξέλιξης των πραγμάτων στα περισσότερα κράτη. Είναι κάτι που συμβαίνει ήδη και σε κάποιες άλλες χώρες όπου υπάρχει μια Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δύο επιπέδων.

49. Δύο ξεχωριστά ερωτήματα προκύπτουν από τέτοιου είδους απαιτήσεις. Πρώτον, ποιος είναι ο σκοπός και ο χαρακτήρας του προγράμματος σπουδών που προσφέρεται; Αυτό εξαρτάται από τον προσδιορισμό που έχει δοθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε επίπεδο παροχής πτυχίων. Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει ως προς το εάν τα μαθήματα που προσφέρονται είναι πράγματι πτυχιακού επιπέδου.

50. Ως προς το πρώτο ερώτημα, μπορούμε να πούμε ότι οι βασικές δραστηριότητες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πηγάζουν από την παραγωγή και χρήση γνώσης που ελέγχεται, επαληθεύεται και εφαρμόζεται σύμφωνα με τους κανόνες τεκμηρίωσης και απόδειξης που δημιουργούν οι ακαδημαϊκοί. Σε πολλές περιοχές, βέβαια, η ακαδημαϊκή δημιουργία γνώσης έχει τη σφραγίδα της αλληλεπίδρασης με εξωτερικές πηγές. Στη διδακτική της λειτουργία η τριτοβάθμια εκπαίδευση συνίσταται σε μεταλυκειακές σπουδές που ολοκληρώνονται σε ιδρύματα στελεχωμένα με επιστήμονες που απασχολούνται ή έχουν εμπειρίες από γνώση που παράγεται από έρευνα ή μελέτη. Σε πολλές χώρες, αυτή η αποστολή, με αυτόν τον τρόπο επιτελούμενη, διέπει τα ιδρύματα/σχολές των οποίων οι διδάσκοντες ενδιαφέρονται περισσότερο για την εφαρμογή και αφομοίωση του μαθήματος παρά για την προαγωγή της γνώσης, η εργασία των οποίων, ωστόσο, βασίζεται στη σύγχρονη έρευνα, ανάπτυξη και επιστημονική μελέτη.

51. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω του ελέγχου στις εργασίες πτυχιακού επιπέδου, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στην κατοχή διδακτορικού τίτλου, κάτι που άλλωστε συζητείται και σε άλλες χώρες κατά πόσο είναι αναγκαίο προσόν για διδασκαλία στο επίπεδο σπουδών για την απόκτηση πρώτου πτυχίου. 1/4ταν έχουμε να κάνουμε με μεταπτυχιακές σπουδές , εφαρμόζεται ένα άλλο σκεπτικό.

52. Δεδομένου του ευρέος πεδίου της διδασκαλίας και των προσόντων του εκπαιδευτικού προσωπικού των ΤΕΙ, είναι αναγκαίο να εξειδικεύσουμε τα απαραίτητα προσόντα για κάθε τύπο προγράμματος και θα ήταν κατά κάποιο τρόπο απρόσφορο να συσχετίζονται είτε οι μισθολογικές κλίμακες είτε οι ακαδημαϊκοί τίτλοι με τους πανεπιστημιακούς. Ιδιαίτερα, τον τίτλο του "καθηγητή πανεπιστημίου" θα μπορούσαν να διατηρήσουν εκείνοι που έχουν αποδείξει ότι ηγούνται, πέρα από τα όρια της δικής τους σχολής, στην επιστημονική κατάρτιση και ερευνητική εργασία στον τομέα που τους αφορά.

53. Είναι δυνατόν ένα ορισμένο έργο των ΤΕΙ να προσδιορισθεί εν μέρει ως τριτοβάθμια εκπαίδευση ως προς τη διδακτική ύλη και τους στόχους της διδασκαλίας. Το να αξιολογήσουμε τις σπουδές που αυτά παρέχουν σήμερα ήταν πέρα από τους στόχους μας. Αλλά παραμένει η ποιοτική διάσταση. Η έγκριση σπουδών επιπέδου πτυχίου θα μπορούσε να προϋποθέτει διαδικασίες πιστοποίησης κατά τις οποίες: θα υποβάλλονται σε κρίση και τα αντικείμενα της διδασκόμενης ύλης και η διδασκόμενη ύλη, θα διαπιστώνονται τα προσόντα των διδασκόντων, θα ελέγχεται ο τρόπος αξιολόγησής τους, και εάν καθίσταται δυνατόν, θα υπάρχει απευθείας παρακολούθηση της διδασκαλίας από άποψη ποιότητας. Χρειάζεται να θεσπιστούν μηχανισμοί που θα διασυνδέσουν τα ΤΕΙ, τα πανεπιστήμια και τα επαγγέλματα για τα οποία προορίζονται. Αυτές οι διαδικασίες έχουν καταστεί αποτελεσματικές σε άλλες χώρες. Ευελπιστούμε ότι σπουδές ενός τέτοιου επιπέδου θα προσφέρονται όλο και περισσότερο και θα πιστοποιούνται όπως απαιτείται.

54. Δίνουμε έμφαση στο ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα ΤΕΙ θα μπορούσαν "να γίνουν πανεπιστήμια". Οι επικυρώσεις θα αφορούν ορισμένες σπουδές, όχι όμως ολόκληρα τα ιδρύματα.

55. Η αναγνώριση των ΤΕΙ, βάσει αυτών των αυστηρών όρων, θα παράσχει πολλά πλεονεκτήματα. Θα προσέθετε στο απόθεμα των αναγνωρισμένων, εάν όχι των πλέον προτιμητέων, σπουδών σε μια εποχή που η πίεση στα πανεπιστήμια για σπουδές είναι μεγάλη. Θα υπήρχε η δυνατότητα για μια σειρά μαθημάτων, που απαιτούν επιστημονική έρευνα για τη λύση πρακτικών προβλημάτων, να δοκιμάζονται και να αναγνωρίζονται για την εκπαιδευτική τους αξιοπιστία. Η δυνατότητα πιστοποιήσεων θα αναβαθμίσει την ποιότητα των εισαγομένων φοιτητών στα ΤΕΙ καθώς και αυτή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Θα μπορούσε επίσης να θέσει επί τάπητος το μείζον θέμα της σημασίας και της ποιότητας της διδασκαλίας στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελούν αντικείμενο αξιολόγησης.

[Ορφέας]

Τα σχολεία

56. Παρά τη μεγάλη εμπιστοσύνη στη δύναμη της εκπαίδευσης, ο πολύς κόσμος γενικά αποδοκιμάζει τις παροχές που στηρίζονται στα χρήματα. Η παρακολούθηση φροντιστηρίων ή τα ιδιωτικά μαθήματα αποτελούν για κάθε σπιτικό εύλογη καταδίκη των δημόσιων σχολείων.

57. Τα σχολεία αντιμετωπίζουν το μεγάλο βάρος της γραφειοκρατικής εξουσίας σε αντιπαράθεση προς το έργο της διαπαιδαγώγησης και το κυρίαρχο πρότυπο παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης. Οι εκπαιδευτικοί απομακρύνονται από το επάγγελμά τους εξ αιτίας ενός προγράμματος, εθνικά προσδιορισμένου, το οποίο εν μέρει κατακρίνουν και δεν αφήνει περιθώρια για πρωτοβουλία ή ανάπτυξη. Η εξουθενωτική πίεση από τον ανταγωνισμό για τα πανεπιστήμια καταδυναστεύει τις δυο τελευταίες τάξεις του λυκείου και υπονομεύει την εκπαίδευση που έχει δοθεί στις προηγούμενες τάξεις, αφού αυτή στηρίζεται στην επιδεξιότητα των μαθητών να απομνημονεύουν ολόκληρα αποσπάσματα από την προκαθορισμένη ύλη των σχολικών βιβλίων.

58. Πολύ λίγα σχολεία έχουν να επιδείξουν σημάδια ευεξίας και ζωτικότητας. Δεν υπάρχουν εκθέσεις μαθητικών εργασιών. Τα σχολεία στεγάζονται σε μονότονα κτίρια χωρίς στοιχεία που να δείχνουν ότι ανήκουν σε επαγγελματίες ή μαθητές. Οι φθορές του εξοπλισμού είναι το σύμπτωμα της αποξένωσης από το σχολείο. Η αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να συμπεριλαμβάνει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στη διαχείριση των σχολείων για να αναπτύξουν το αίσθημα του καθήκοντος και της υπευθυνότητας. Μερικά σχολεία, ωστόσο, σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές φαίνεται να αντιλαμβάνονται το ρόλο τους και επιδεικνύουν μία εφευρετικότητα ως προς τη διάθεση των πόρων. Αυτά τα σχολεία όμως δεν είναι σε θέση να προσφέρουν στους μαθητές τους εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Επιπλέον συγχωνεύσεις σε μεγαλύτερα σχολεία φαίνονται αναπόφευκτες για εκπαιδευτικούς λόγους, αν και αναγνωρίζουμε πλήρως την κοινωνική αξία του σχολείου του χωριού.